بیع کالی به کالی در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی و حقوق خارجی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

در خصوص مفهوم بیع کالی به کالی و حکم آن درحقوق ایران، اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. قانون مدنی در این زمینه مجمل است. در فقه قول مشهور، اینست که بیع کالی به کالی باطل است و همین شهرت موجب شده که در حقوق مدنی نیز اکثر به بطلان آن نظر دهند اما بررسی متون فقهی و تاریخچه طرح این موضوع در فقه، ثابت می­کند که قول مشهور بر مبنای محکمی استوار نیست، به گونه‌ای که نتوان بر آن خدشه وارد کرد. برای بطلان این بیع سه دلیل بیان شده است: لزوم قبض ثمن در مجلس بیع سلم، بیع دین به دین و اجماع. اما هیچ یک از این ادله نمی تواند بطلان بیع کالی به کالی را ثابت نماید. در این مقاله سعی شده، ادله قول مشهور مورد نقد و تحلیل قرار گرفته و حکم واقعی آن روشن گردد و در نهایت نتیجه خواهیم گرفت که بیع کالی به کالی از دیدگاه فقهی (و به تبع حقوق موضوع له) صحیح و معتبر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Kali- Be- Kali sale, In Iranian Law; A Comparative Study In FIQH

نویسنده [English]

  • Mahmoud Kazemi
Assistant Professor In facaulty of Law of University of Tehran
چکیده [English]

There are different ideas about the concept of "Kali- Be- Kali sale". Civil code is brief in this regard. The prevalent idea in Fiqh, regards this type of sale as an invalid contract; So civil Law hasn't accepted it. But the study of the different Fiqh texts and literature of this subject in Fiqh suggest that this opinion isn't   well established. Three main avidences (reasons) setforth to against this type of sale: the necessity of payment of price in meeting placc at forward sale (Baya- e-salam); ivalidity of Baya'- e- Dain -be-Dain (sale of debt to debt); the concensus of opinions.(Ejmaa')
But none of these avidences. Can prove the invalidity of this sale. in this article, affort has been made to analyze and criticize the avoidances of prevalent idea and finally we conclude that in terms of Fiqh the "Kali- Be- kali sale" is valid and reliable, and it is too in I ranian Legale system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Baya-e-Dain-be-Dain (Sale of debt to debt)
  • Baya-e-salam (forward sale)
  • Credit sale
  • un specified sale
  • debt
  • term
  • respite
الف–فارسی
1-­جعفری لنگرودی ، محمدجعفر، (1388)، دائره المعارف حقوقی ( مدنی – تجارت) ، تهران، گنج دانش.
2-­حسین آبادی، امیر، (1376)،«بررسی و نقد رای وحدت رویه » شماره169-168،مجله کانون وکلای دادگستری.
3-­کاتوزیان، ناصر، (1373)، حقوق مدنی ، عقود معین 1 ، تهران، شرکت سهامی انتشار.
4-­کاتوزیان، ناصر، (1374)، حقوق مدنی ، نظریه عمومی تعهدات ، تهران، نشر یلدا.
5- کاتوزیان، ناصر، (1366)، حقوق مدنی ، قواعد عمومی قراردادها ، انتشارات بهنشر، ، جلد دوم.
6- گرجی، ابوالقاسم، سال تحصیلی 77-76، حقوق اسلامی، جزوه پلی کپی، دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران.
ب– فقهی به زبان عربی
1- اراکی، محمد علی، (1415)، هـ.ق ،کتاب البیع ، جلد اوّل، قم، موسسه اسماعیلیان.
2- انصاری، مرتضی (شیخ انصاری)، (1401 هـ . ق)، المکاسب، به ضمیمه حواشی و ملحقات، جلد3، چاپ سربی، بدون تاریخ و محل انتشار.
3- بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، موسسة النشر الاسلامی.
4- حسینی الاسحاقی الحلبی (حمزة بن زهرة – ابن زهرة): غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، (مندرج در: علی اصغر مروارید: سلسله الینابیع الفقهیه، دارالتراث، بیروت، 1410 هـ . ق، جلد 24، ص 248؛ سلسله الینابیع الفقهیه مجموعه است در بیش از 100 جلد که در هر جلد از آن موضوعات خاص فقهی از کتب فقهی عیناً جمع آوری شده است. به عنوان مثال در یک جلد آن بحث عقد وکالت از کتب شرح لمعه، شرایع و... عیناً نقل قول شده است و به همین ترتیب مجلدات دیگر آن به یک باب از ابواب فقهی اختصاص داده شده است و مباحث آن باب عیناً از کتب فقهی مختلف نقل شده است).
5- حسینی شیرازی، سیدمحمد، (1375 هـ .ق)، ایصال الطالب الی اسرار المکاسب، جلد 16، قم،کتابخانه آیت ا... مرعشی.
6- حسینی عاملی، محمدجواد، بدون تاریخ چاپ ، مفتاح الکرامه ، فی شرح قواعد العلامه ، جلد 5، موسسه آل‌البیت ، قم.
7- حلّی (ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن – محقق حلی ) : 1403 هـ . ق، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، تحقیق : سیدصادق شیرازی ، جلد 2و1، تهران، انتشارات استقلال.
8- حلّی (حسن بن یوسف بن مطهر- علامه حلّی): بدون تاریخ چاپ، تذکرة الفقهاء، جلد1 ،مکتبه مرتضویه، لاحیاء ، الاثار الجعفریه ، چاپ سنگی.
 9- حلّی (حسن بن یوسف بن مطهر– علامه حلّی): مختصر النافع، (مندرج در علی اصغر مروارید، ج14، ص 1463، سلسله الینابیع الفقهیه).
10- حلّی (حسن بن یوسف بن مطهر– علامه حلّی): بدون تاریخ ومحل انتشار، قواعد الاحکام، چاپ قدیم.
11- حلّی ( ابن جعفر محمدبن منصور بن ادریس – ابن ادریس): بدون تاریخ چاپ، السرائر، جلد 2، قم، موسسة النشر الاسلامی.
12- حجت کوه کمره‌ای، محمد، (1373 هـ . ق)، تقریرات بیع ، ج 2، قم، مکتبه محمدی.
13- خویی، سید ابوالقاسم، (1368هـ ش)، مصباح الفقاهه ، جلد 7، انتشارات وجدانی.
14- سیستانی، سید علی، (1410 هـ. ق)، منهاج الصالحین، قم، موسسه النشر الاسلامی.
15- طباطبایی، سیدعلی، (1404 هـ . ق)، ریاض المسایل، ج 1، قم، موسسه آل البیت.
16- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، (بدون تاریخ) و محل انتشار، حاشیه برمکاسب، مندرج در المکاسب محشی، چاپ سنگی.
17- طرابلسی (القاضی عبدالعزیز بن براج– ابن براج): 1406 هـ .ق، المهذب، جلد 2، قم، موسسه النشر الاسلامی.
18- طوسی، (ابوجعفر محمدبن الحسن بن علی بن الحسن- شیخ طوسی ): بدون تاریخ چاپ ،النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم، انتشارات قدس محمدی.
19- طوسی، (ابوجعفر محمدبن الحسن بن علی بن الحسن- شیخ طوسی ): 1362هـ . ق،  تهذیب الاحکام ، جلد 6، دارالکتب الاسلامیه.
20- عاملی (زین الدین بن علی – شهید ثانی ) : بدون تاریخ چاپ ،الروضة البهیه ، فی شرح لمعه الدمشقیه (شرح لمعه)، جلد1، چاپ قدیم، محشی ، کتاب فروشی اسلامیه.
21- عاملی (زین الدین ابن علی– شهید ثانی): 1419 هـ . ق، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، جلد 3، قم، موسسة المعارف الاسلامیه.
22- قمی، میرزا ابوالقاسم، (1371)، جامع الشتات ، جلد2 ،تصحیح: مرتضی رضوی ، موسسه کیهان.
23- کرکی (محقق کرکی): الرسایل ، جلد 1، قم،کتابخانه آیت ا... مرعشی.
24- الکیدوری ( قطب الدین ) : 1416هـ . ق ،اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم، موسسة الامام الصادق.
25- مامقامی (شیخ عبدا...): بدون تاریخ چاپ، مناهج المتقین، قم، موسسة آل البیت.
26- نجفی (محمدحسن): 1981 م ،جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد24، بیروت، دار احیاء الترات.
27- الهذلی (یحیی بن احمد بن الحسن بن سعید): الجامع للشرایع، ج 14 (مندرج در: علی اصغر مروارید، سلسله الینابیع الفقهیه،).
 
ج- فرانسوی
1-Ghestin (Jacque) et Desche (Bernard) (1990), Traite des contrats, La vente, L.G.D.J., Paris.
2- Mazeaud (Henri et leon) et (jean) mazeaud, lecons de droit civil, 4ُ ed, montchrestien, 1974, T.III, V. II, Principaux contrats.