مطالعۀ تطبیقی شروط و آثار ضمان عوض در حقوق ایران و اسلام و نظریۀ علت در نظام رومی- ژرمنی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

گروه حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22059/jcl.2023.346489.634404

چکیده

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در خصوص قراردادهای معاوضی مطرح می‌‌شود، مسئولیت و ضمان نسبت به عوض قراردادی است. حقیقت ضمان نسبت به عوض قراردادی در همۀ نظام‌های حقوقی وجود دارد و تحت عنوان خاصی از آن بحث می‌شود؛ از جملۀ این عناوین «نظریۀ علت» در نظام رومی- ژرمنی و «ضمان عوض» در فقه امامیه است. ضمان عوض و نظریۀ علت، هردو مسئولیت نسبت به عوض قراردادی هستند و ریشه در توافق طرفین دارند؛ اما شروط، قلمرو و آثار آنها در این دو نظام حقوقی تا حدودی متفاوت است. مسئلة اصلی در این پژوهش این است که بین «ضمان عوض» و «نظریۀ علت» از جهت شروط و قلمرو و آثار چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد؟ هدف این پژوهش بررسی تطبیقی شروط، قلمرو و آثار «ضمان عوض» و «نظریۀ علت» است.
این مقاله به روش توصیفی- تطبیقی و تحلیلی به‌انجام رسیده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، با وجود شباهت‌هایی که بین این دو نظریه از جهات پیش‌گفته وجود دارد، از حیث برخی آثار ازجمله میزان خسارت قابل جبران و همچنین شرایط و قلمرو، تفاوت‌های قابل‌توجهی بین آنها مشاهده می‌شود؛ مثلاً «ضمان عوض» برخلاف «نظریۀ علت»، مختص عقود معاوضی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Conditions And Effects of “Exchange Liability” In ‎Iranian and Islamic Law, And “The Theory of Cause” In Civil Law

نویسندگان [English]

  • Ahmad Deylami
  • Azam Heidari sureshjani
  • Seyed Mahdi Dadmarzi
Department of Private Law. Faculty of Law. University of Qom. Qom. Iran‎
چکیده [English]

Problem; the liability for contractual consideration is one of the most important issues in synallagmatic contracts. The truth of “Exchange Liability” exists in all legal systems and it is discussed under a special title. Among these titles are "Theory of Cause" in the Civil Law system and "Exchange Liability" in Imamiyah jurisprudence. Exchange Liability and theory of Cause are both liabilities for contractual consideration, and they are rooted in agreement, but maybe, the conditions, jurisdiction and their effects are somewhat different in these two legal systems. The main issue in this research is what are the similarities and differences between “Exchange Liability” and "Theory of cause" in terms of conditions, scope, and effects?
Aim; Therefore, the aim of this research is a comparative study of the conditions, jurisdiction, and effects of “Exchange Liability” and “The Theory of Cause.
Method; This will be done in a descriptive and analytical method.
Findings and conclusion; According to the findings of this research, despite the similarities between these two theories in the mentioned aspects, in terms of some works, including the amount of compensable damage, as well as the conditions and jurisdiction, significant differences between them are observed. For example, "Exchange Liability", unlike "theory of cause", is specific to synallagmatic contracts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Synallagmatic contract
  • Exchanges balance
  • Obligation to return the change
  • Right of lien
  • Actual damage

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. کاتوزیان، ناصر (1392). قواعد عمومی قراردادها. جلد چهارم، چاپ هشتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    2. کاتوزیان، ناصر (1391الف). قواعد عمومی قراردادها. جلد دوم، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    3. کاتوزیان، ناصر (1391ب). عقود معین. جلد اول، چاپ یازدهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

     

    - مقالات

    1. حیدری سورشجانی، اعظم؛ دیلمی، احمد؛ دادمرزی، سید مهدی (1401). ضمان معاوضی در حقوق اسلام و ایران و مقایسۀ آن با نظریۀ علت در حقوق فرانسه. فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، 52 (4)، 693- 713.
    2. موسوی، سید عباس (1398). روشهای ارزیابی خسارت بر اساس کنوانسیون بیع بین‌المللی 1980 و بررسی تطبیقی آن با حقوق ایران، فرانسه، انگلیس و اصول حقوق قرارداد اروپائی. مجله مطالعات حقوق تطبیقی، 10(1)، 347- 362.
    3. نعمتاللهی، اسماعیل (1394). ضمان ناشی از عقد صحیح در اندیشه فقهی. پژوهش‌های فقهی، دورۀ 11(3)، 545- 574.

     

    ب) عربی

    1. اصفهانی، محمدحسین (1418). حاشیه المکاسب. بی‌جا: محقق.
    2. اصفهانی، محمدحسین (1409). الاجاره. قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    3. انصاری، شیخ مرتضی (1420). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    4. بحر‌العلوم، محمد (1403). بلغه الفقیه. تهران: منشورات مکتبه الصادق.
    5. جزائری، سید محمدجعفر (1416). هدی الطالب الی اسرار المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات.
    6. حکیم ، سید محسن (بی‌تا). نهج الفقاهه. قم: انتشارات 22 بهمن.
    7. رشتی، میرزا حبیب‌الله (1407). فقهالامامیه (قسم‌الخیارات) تقریر سید کاظم الخلخالی. بی‌جا: مکتبه الداوری.
    8. شهید اول، محمد‌بن مکی (بی‌تا). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: مؤسسۀ نشر الاسلامیه.
    9. شهید اول (1418). غایه المراد. چاپ اول. قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
    10. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1414). الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری.
    11. الشیخ الطوسی، ابی جعفر محمد (1387). المبسوط. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه.
    12. الشیخ الطوسی، ابی جعفر محمد (بی‌تا). النهایه. قم: انتشارات قدس محمدی.
    13. طباطبائی، سید علی (1419). ریاض المسائل. چاپ اول، قم : مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    14. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1427). عروه الوثقی. قم: میثم تمار.
    15. عاملی، سید محمدجواد (1419). مفتاح الکرامه. چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    16. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (بی‌تا). تذکره الفقها. بی‌جا: منشورات المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    17. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1415). مختلف الشیعه. قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    18. فشارکی، سید محمد (1413). رسائل الفشارکیه. چاپ اول، قم: مؤسسۀ نشر الاسلامیه.
    19. مامقانی، محمدحسن (1406). غایه الامال. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
    20. محقق کرکی (1408). جامع المقاصد. چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل البیت لإحیاء التراث.
    21. نائینی، محمدحسین (1413). کتاب المکاسب و البیع. جلد اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    22. نائینی، محمدحسین (1418). منیه الطالب. جلد اول، چاپ اول، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    23. نجفی، محمدحسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

     

    ج) انگلیسی

    1. Drake, Joseph H. (1905). Consideration v. Causa in Roman-American Law, Michigan Law Review. Vol. 4 (1), 19-4 . https://www.jstor.org/stable/
    2. Fatahillah, Sh, M.Hum (2016). Harmonization Of Contract Binding Character Between Causa In Civil Law And Consideration In Common Law On In Developing Legal System Of Indonesian Trade Contract, IOSR Journal Of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS) Vol. 21(1), Ver. 18-25. https://repository.unimal.ac.id/
    3. Newman, Harold (1952). The Doctrine of Cause or Consideration in the Civil Law, Of the Bar of Montreal. The essay that follows shared first prize in the third Canadian Bar Association Essay Competition, Vol. XXX, 662-691. https://cbr.cba.org › cbr › article.
    4. Smith, J. Denson (1951) A Refresher Course in Cause, Louisiana Law Review, Vol. 12(1), 2-36. https://digitalcommons.law.lsu.edu/lalrev/vol12/iss1/11
    5. Stoyanov, Dimitar (2016). Causa and Consideration; A Comparative Overview, Lex ET Scientia International Journal, Vol. 1 (XXIII), 14-33. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=416355.
    6. Ansari, Sheikh Morteza (2003). Book of Al-Makasib. Qom: Islamic Thought Association (In Arabic).
    7. A’meli, S.M.J. (1997). Meftah-al-Keramah. Beirut: Dar-ihyae al-torath al-arabi(In Arabic).
    8. Bahr al-a’oloum.M. (1981). Bolghat al-faqih. Tehran:Al-sadeq publication (In Arabic).
    9. Fesharaki, S.M. (1991). RasaeleFesharaki. Qom: Qom, Daftare nashre Islami, (In Arabic).
    10. Hakim, M. (1976). Nahj al-Faqahah. Qom: 22 Bahman Publications, (In Arabic).
    11. Heidari soureshjani Azam, Ahmad Deylami, Seyed Mahdi Dadmarzi (2023). Exchange Liability in Islamic and Iranian Law ‎and Its Comparison with “The Theory of Cause” ‎in French Law. Journal of Private Law Studies Quarterly. 52 (4), 693-713. Doi: 10.22059/JLQ.2023.344966.1007689. (In Persian).
    12. M. . (1993). “Mokhtalaf، al-Shia. Qom: Daftare nashre Islami, (In Arabic).
    13. M. (without date). “Mokhtalaf، al-Shia”. Tehran: Al-Mortazaviyeh publication, (In Arabic).
    14. Isfahānī, Sheikh M. H. (2004). Margins of the book Al-Makasib. Qom: Knowledge base, (In Arabic).
    15. Isfahānī, Sheikh M. H. (2008). Lease. Qom: Knowledge base, (In Arabic).
    16. Jazayeri, S.M.J. (1992). Hoda al-taleb. Tabriz: Ettlaa’t Pulication, (In Arabic).
    17. Karaki, M. (1986). Jama’ al-maqased. Qom: Al-al-Beit, (In Arabic).
    18. Katouzian, Nasser (2013). Iranian Civil Law, General Principle of Contracts. Vol. IV. Tehran: Enteshar publication Co. (In Persian).
    19. Katouzian, Nasser (2012A). Iranian Civil Law General Principle of Contracts. Vol. II. Tehran: Enteshar publication Co. (In Persian).
    20. Katouzian, Nasser (2012A). Iranian Civil Law Specific Contracts. Vol. 1. Tehran: Enteshar publication Co. (In Persian).
    21. Mameqani, M.H. (1984). Ghayat al-amal. Qom: Majma’ al-zakhayer, (In Arabic).
    22. Mousavi Sayed Abbas (2019). Methods of damage assessment based on the convention on international sale of goods (1980): a comparative study in Iranian, French and English legal systems and the principles of European contract law. Journal of Comparative Law Review. 10 (1), 347-362. Doi:10.22059/JCL.2019.208381.633340. (In Persian).
    23. M.H. (1993). Al-makaseb & Al-Beia’ Qom: Qom, Daftare nashre Islami, (In Arabic).
    24. M.H. (1998). Monyato al-taleb. Qom: Daftare nashre Islami, (In Arabic).
    25. M.H. (1988). “Javaher Al-Kalam., Tehran: Dar Al-kotob Al-islsmiah, (In Arabic).
    26. Nematollahi, Ismael (2015). Responsibility for Valid contracts in the Jurisprudential Thought. Journal of Islamic Jurisprudence Research. 11(3), 545-574. Doi:  Doi:10.22059/JORR.2015.56496. (In Persian).
    27. H. (1985, 1943). “Options”. Qom: Davari Publication, (In Arabic).
    28. Shaheed Avval. (without date). Al-dorus. Qom: Daftare nashre Islami, (In Arabic).
    29. Shaheed Avval. (2006). Ghayat al-maram. Qom: Islamic Propagation Office, (In Arabic).
    30. Shaheed Thani. (1992). Al-rouzaht a-bahiyah. Qom: Davari, (In Arabic).
    31. ṬabaṬabaĪ Yazidi, M.K. (2005). A’orvato al-vothqa. Qom: Meitham Tammar, (In Arabic).
    32. ṬabaṬabaĪ, S. A. (1994). “Riaz Al-masael”. Qom: Daftare nashre Islami, (In Arabic).
    33. Tusi. M. (without date). “Al-Nihāyah”. Qom: Quds Al-Mohammedi publication, (In Arabic).
    34. M. (1997). “Al-Mabsout”. Tehran: Al-Mortazaviyeh publication, (In Arabic).

     

    د) فرانسه

    • Articles
    1. Léon, Henri & Jean Mazeaud (1956). La cause en droit franc, McGill Law Journal 3(1):6-28.https://lawjournal.mcgill.ca/wp-content/uploads/pdf/499300-mazeaud.pdf.
    2. Garello, Pierre (2002). The breach of contract in French law: Between safety of expectations and efficiency, International Review of Law and Economics 22(4):407-420. https://ideas.repec.org/a/eee/irlaec/v22y2002i4p407-420.html
    3. Rouviere, Frédéric (2009) L’évaluation des restitutions après annulation ou résolution de la vente, RTDCiv.: Revue trimestrielle de droit civil, Dalloz, p. 617-638. https : //hal.science/hal-01141907.

     

    -     Thesis

    1. frechette, pascal (2017). la restitution des prestations en droit quebecois: fondements et regime; these doctorat en droit docteur en droit (ll.d.) québec, canada.
    2. Gabriel, Arnaud Berthold, (2015). Peut-on donner d’une clause et reprendre de l’autre Essai sur la cause comme instrument de contrôle de la cohérence matérielle du contrat, Faculté de droit, Mémoire présenté à la Faculté des études supérieures pour l’obtention du grade de maître en droit (LL. M). Université de Montréal Faculté de droit.
مطالعات حقوق تطبیقی
دوره 14، شماره 2
پاییز و زمستان 1402
دی 1402
صفحه 785-806

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار