ملاک محاسبۀ نرخ خسارت تأخیر تأدیه ناشی از ارز خارجی در اسناد تجاری بین‌المللی با نگاه به رویۀ داوری تجاری بین‌المللی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تهران

چکیده

در حقوق ایران موضوع خسارات ناشی از تأخیر در تأدیۀ پول سبقه‌ای دیرینه دارد. با وجود فراز و نشیب‌های سالیان متمادی، قانون‌گذار اسلامی با شرعی یافتن تعلق خسارات، به‌صراحت در مادۀ 522 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379، مفهومی نزدیک به مفهوم خسارات ناشی از تأخیر را نسبت به وجه رایج داخلی یا همان ریال پذیرفت. با این‌ حال، وجود دیدگاه‌های متعدد و آرای متشتت پیرامون موضوع تأخیر در پرداخت ارز خارجی همچنان سؤالاتی را بر جای گذارده که مهم‌ترین آن‌ها موضع قانون‌گذار ایران در خصوص تعلق یا عدم تعلق خسارات به ارزهای خارجی و در صورت تعلق، ملاک‌ محاسبۀ خسارات است؛ موضوعی که قوانین فعلی نسبت به آن سکوت اختیار کرده است، چراکه نه‌تنها منطوق مادۀ 522 قانون آیین دادرسی مدنی و قوانین تفسیری ناظر بر آن دربرگیرندۀ ارز خارجی نیست، بلکه رأی وحدت رویۀ شمارۀ 90 مورخ ۴ دی ۱۳۵۳ دیوان عالی کشور نیز به‌موجب جوابیۀ شورای نگهبان، خلاف شرع انور و غیرقابل استناد شناخته ‌شده است. پژوهش حاضر با اتکا به روش کیفی، توصیفی- تحلیلی و توسل به داده‌های کتابخانه‌ای از طریق بررسی دکترین داخلی و مقایسۀ اسناد اساسی تجاری بین‌المللی و نیز مطالعۀ موردی رویۀ داوری تجاری بین‌المللی موجود در ایران، ضمن مستدل و منصفانه یافتن نظریۀ تعلق خسارات به ارز خارجی، ملاک‌هایی را برای محاسبۀ خسارات به ‌نظام حقوقی ایران پیشنهاد می‌دهد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، مقام رسیدگی، اعم از قاضی یا داور، می‌بایست ارادۀ ظاهری یا باطنی اشخاص درگیر در تعاملات حقوقی منتهی به تأخیر را تحصیل نماید و آرای خود را بر آن استوار سازد. در فرضی که نتوان ارادۀ اشخاص را تحصیل نمود، مقام رسیدگی می‌بایست با توجه به نوع ارز و عرف عام یا خاصی که حول آن شکل‌ گرفته است، سنجه و معیار متناسب و عرفی مرتبط با آن نوع ارز را مناط اعتبار آرای خود قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The criteria for calculation of delay penalty applicable to foreign currencies in international commercial instruments with attention to the Iranian international commercial arbitration practice

نویسندگان [English]

  • Oveis Rezvanian 1
  • Mohammad Reza Shekari Ashkezari 2
1 Assistant Professor of International Law, Graduate Institute of Management and Planning Studies, Tehran, Iran
2 MA. In Private Law, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The matter of the penalty for late payment has a long history under Iranian law. After all changes, the legislator, by virtue of Article 522 of Iran Civil Procedure Code (December 2000) has allowed for the penalty on the delayed payment of debts in the currency that is commonly used in Iran (namely IRR). However, the matter of legitimacy of the penalty for delayed payment on foreign currencies is still an open question.The current research project principally aims to examine the legitimacy and legality of delayed payment penalty, regardless of the type of currency, by reviewing the Iran international arbitration practice. The next aim is to find a criterion for calculations and determining the rate of delayed payment penalty applicable to foreign currencies. To these aims, after studying and investigating the criteria applied in international commercial documents, usages in international trade, and reviewing the Iranian arbitral awards, some suggestions have been provided. According to such findings, the judge or the arbitrator should, in the first place, attempt to acquire and understand the real intention of the involved parties regarding the matter of delayed payment penalty, and accordingly, render the award based on such an intention. In case that such an acquisition is not possible, the judge or the arbitrator should determine the penalty for foreign currency by considering the type of currency, international practices, and the usages that exist with regards to such a currency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adjustment of liquidated damage
  • civil liability
  • delayed payment penalty
  • international commercial arbitration
  • transnational Commercial Law

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. اخلاقی، بهروز و امام، فرهاد (1393)، اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی، تهران: انتشارات شهر دانش.
    2. امامی، سید حسن (1385)، حقوق مدنی، ج 1، تهران: انتشارات اسلامیه.
    3. انصاری، مهدی (1393)، تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها، تهران: انتشارات جنگل، تهران.
    4. ایران‌پور، فرهاد (1397)، مبانی و کاربرد تحلیل اقتصادی حقوق در حقوق خصوصی، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
    5. ــــــــــــــ (1393)، نظام حقوقی حاکم بر قراردادهای تجاری بین‌المللی: تحولی از «نظام‌های حقوق ملی» به‌سوی «نظام حقوق فراملی»، تهران: انتشارات شهر دانش.
    6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، مبسوط در ترمینولوژی حقوقی، تهران: انتشارات گنج دانش.
    7. دادگر، یدالله (1390)، مقدمه‌ای بر تحلیل اقتصادی حقوق، تهران: انتشارات نشر نور علم.
    8. رضوانیان، اویس (1399)، گزیدۀ آرای داوری مرکز منطقه‌ای داوری تهران، چ 1، تهران: انتشارات سهامی انتشار.
    9. شهیدی، سید مهدی، (1398)، حقوق مدنی، ج 3، تهران: انتشارات مجد.
    10. صفایی، سید حسین؛ کاظمی، محمود؛ عادل، مرتضی؛ میرزانژاد، اکبر (1387)، حقوق بیع بین‌المللی کالا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    11. کاتوزیان، ناصر (1398)، قواعد عمومی قراردادها، ج 4، چ 14، تهران: انتشارات سهامی انتشار.
    12. ــــــــــــــ (1399)، وقایع حقوقی؛ مسئولیت مدنی، تهران: انتشارات گنج دانش.
    13. کاکاوند، محمد (1389)، گزیدۀ آرای داوری مرکز داوری اتاق ایران، تهران: انتشارات شهر دانش.
    14. ــــــــــــــ (1393)، گزیدۀ آرای داوری مرکز داوری اتاق ایران، ج 2، تهران: انتشارات شهر دانش.
    15. محبی، محسن (1396)، گزیدۀ آرای داوری مرکز داوری اتاق ایران، ج 3، چ 1، تهران: انتشارات شهر دانش.

     

    - مقالات

    1. آقایی، کامران (1396)، «مادۀ 522 قانون آیین دادرسی مدنی در آیین نظریۀ تعدیل پول»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 80.
    2. افتخار جهرمی، گودرز و‌ الهویی نظری، مهدی (1398)، «مبانی مسئولیت مدنی ناشی از نقض تعهدات پولی، مجلۀ تحقیقات حقوقی»، ش 86.
    3. افتخار جهرمی، گودرز و حسینی پویا، سید محسن (1394)، «تحلیل و نقد اقوال فقهی پیرامون خسارات کاهش ارزش پول پس از تأخیر در تأدیه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 71.
    4. بادینی، حسن (1382)، «مبانی فلسفی نگرش اقتصادی به حقوق»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 62.
    5. باقری، محمود و شیخ سیاه، جواد (2010)، «در جستجوی مطلوبیت: تحلیلی از قضیۀ کاوز در تعامل حقوق و اقتصاد»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، ش 101.
    6. درویشی، ابراهیم (1378)، «مبانی شرعی و قانونی مطالبۀ خسارت تأخیر تأدیه توسط بانک‌ها، نظریه فقها و حقوقدانان»، مجلۀ تازه‌های اقتصاد، ش 84.
    7. شکاری، روشنعلی؛ ملیحی، حمیدرضا؛ ممتازنیا، محمدسعید (1396)، «واکاوی فقهی آیۀ نفی سبیل و ادلۀ همسو و شمول آن نسبت به مناصب انتخابی در دولت مدرن»، پژوهشنامۀ قرآن و حدیث، ش 21.
    8. صانعی، یوسف (1396)، «قاعدۀ «نفی سبیل» مفاد و ادله»، مجلۀ مطالعات فقه معاصر، ش 4.
    9. عیسایی تفرشی، محمد؛ شهبازی‌نیا، مرتضی؛ اسکینی، ربیعا؛ احمدی، فیروز (1394)، «تعدیل وجه التزام در قراردادهای پیمانکاری بین‌المللی»، مجلۀ حقوق تطبیقی، دورۀ 5، ش 1.
    10. مقصودی، رضا (1390)، «تعدیل وجه التزام و نتایج آن در حقوق فرانسه، انگلیس و ایران»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، ش 4.
    11. مقصودی، رضا و داودی، حسین (1394)، «توافق بر خسارت تأخیر تأدیه با تأکید بر رویۀ قضایی»، مجلۀ رأی، ش 13.
    12. موسوی بجنوردی، سید محمد (1382)، «مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه»، پژوهشنامۀ متین، ش 19.
    13. موسوی بجنوردی، سید محمد و عمران‌زاده، عالیه (1395)، «خسارت تأخیر تأدیه اسکناس در فقه و حقوق با رویکردی به مبانی امام خمینی (س)»، مجلۀ پژوهشنامۀ متین، ش 73.
    14. موسویان، سید عباس (1384)، «بررسی فقهی- حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در ایران»، مجلۀ حقوق اسلامی، ش 4.
    15. میرشکاری، عباس (1395)، «زیان دیرکرد و وجه التزام»، مجلۀ کانون وکلا، ش 232 و 233.
    16. وحدتی شبیری، سید حسن (1382، الف)، «خسارت تأخیر تأدیه وجه نقد»، مجلۀ روش‌شناسی علوم انسانی، ش 36.
    17. ــــــــــــــ (1382، ب)، «مطالعۀ تطبیقی خسارت تأخیر تأدیه در حقوق ایران و فقه امامیه»، مجلۀ اقتصاد اسلامی، ش 12.
    18. یاوری، فتح‌الله (1353)، «خسارت تأخیر تأدیه پول خارجی»، مجلۀ کانون وکلا، ش 126.

    - پایان‌نامه‌

    1. شکاری اشکذری، محمدرضا (1398)، تحلیل حقوقی- اقتصادی چالش‌های انتقال تکنولوژی در قراردادهای نفتی ایران (IPC)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گرایش حقوق خصوص، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

     

    - قوانین و اسناد

    1. قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339
    2. قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318
    3. قانون مدنی مصوب 1307
    4. قانون پولی و بانکی کشور مصوب 1351
    5. قانون داوری تجاری بین‌المللی مصوب 1376
    6. رأی وحدت رویۀ شمارۀ 90-4/10/1353 هیئت عمومی
    7. نظریۀ شمارۀ 1747/92/7 مورخ 09/09/1392
    8. جوابیۀ شمارۀ 3845 شورای نگهبان به نامۀ شورای عالی قضایی در تاریخ 12/04/1364
    9. نامه‌های شورای نگهبان به شمارۀ 5938 مورخ 9/2/1356 و شمارۀ 9348 مورخ 24/10/1366

     

    - سایر

    1. صادقی، محسن (1394)، «اصل‌سازی؛ شیوه‌ای نوین در تحلیل اقتصادی حقوق (شناسایی و معرفی یک سلسله اصول کلی برای تحلیل اقتصادی حقوق)»، تقریرات مقطع کارشناسی ارشد، گرایش تجاری اقتصادی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

     

    ب) انگلیسی

    - Book

    1. Posner, R. A. (1986), Economic analysis of law, Wolters Kluwer, Third edition.

     

    - Documents

    1. Convention on International Transport of Goods Under Cover of TIR Carnets (TIR Convention), No L 252/2 Official Journal of the European Communities 14. 9. 78.
    2. Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road (CMR Convention) (Geneva, 19 May 1956) United Nations (UN).
    3. DEVELOPMENT and PRODUCTION OPERATIONS SERVICE CONTRACT FOR AZADEGAN OIL FIELD (Azadegan Development and Production Operations Service Contract).
    4. Ordonnance n° 2016-131 du 10 février 2016 portant réforme du droit des contrats, du régime général et de la preuve des obligations - 11 février 2016 JOURNAL OFFICIEL DE LA RÉPUBLIQUE FRANÇAISE Texte 26 sur 113.
    5. Principles of European Contract Law 2002 (Parts I, II, and III) (PECL).
    6. Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law; Draft Common Frame of Reference (DCFR) Outline Edition, Prepared by the Study Group on a European Civil Code and the Research Group on EC Private Law (Acquis Group) Based in part on a revised version of the Principles of European Contract Law Edited by Christian von Bar, Eric Clive and Hans Schulte-Nölke and Hugh Beale, Johnny Herre, Jérôme Huet, Matthias Storme, Stephen Swann, Paul Varul, Anna Veneziano and Fryderyk Zoll, 2009 by sellier. european law publishers GmbH, Munich.
    7. UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts (UPICC), Published by the International Institute for the Unification of Private Law (UNIDROIT), 2016, Rome.
    8. United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (CISG) UNCITRAL secretariat, Vienna International Centre, P.O. Box 500, 1400 Vienna, Austria.

     

مطالعات حقوق تطبیقی
دوره 12، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1400
صفحه 105-127

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار