شرط مستقل از عقد؛ مطالعۀ تطبیقی در فقه اسلامی و حقوق فرانسه بر مبنای اصلاحات قانون مدنی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 استاد دانشگاه پیام نور ایران، تهران

3 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور( مربی)

چکیده

 رابطۀ شرط با عقد و حدود تبعیت آن از عقد اصلی یکی از مباحث مهم شروط ضمن عقد است. از مادۀ 246 ق.م.ا. این‌گونه استنباط می‌شود که شرط ضمن عقد از هر جهت تابع عقد بوده، درصورتی که عقد اصلی به سببی از اسباب قانونی یا ارادی منحل شود، شرط ضمن آن نیز زایل می‌گردد. در فقه اسلامی نیز ظاهراً قول مشهور آنست که شرط در حدوث و بقا تابع عقد است، به‌گونه‌ای که شرط را «التزام تبعی» نامیده‌اند. تبعیت شرط از عقد به‌عنوان قاعده در حقوق فرانسه هم پذیرفته شده است، اما در مواردی با وجود انحلال عقد اصلی، شرط ضمن آن به حیات حقوقی خود ادامه داده، منشأ اثر می‌‌شود؛ از این شروط با عنوان «شروط مستقل» یاد می‌کنند. در حقوق فرانسه، مادۀ 1230 ق.م. جدید، برخی از شروط ضمن عقد (نظیر شرط داوری، شرط تعیین صلاحیت دادگاه و قانون حاکم) را از قاعدۀ عام «تبعیت شرط از عقد» مستثنی و تصریح کرده است که این شروط با انحلال عقد به اعتبار خود باقی می‌مانند. در قانون مدنی ایران چنین نصی وجود ندارد، اما فقدان نص به معنای نبود شرط مستقل در حقوق ایران نیست؛ چنان‌که در فقه اسلامی نیز برخی از فقیهان امکان بقای شرط بعد از انحلال عقد را پذیرفته و مصادیقی از آن (نظیر شرط راجع به ضمان درک یا ضمانت اجرای نقض قرارداد) را بیان کرده‌اند. تحلیل رابطۀ بین شرط و عقد و مبانی استقلال برخی شروط از عقد اصلی و برشمردن مصادیق آن در حقوق ایران، فرانسه و فقه اسلامی موضوع این مقاله را تشکیل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Survival Clause: A Comparative Study in Islamic and French Law

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Kazemi 1
  • Ebrahim Taghizaadeh 2
  • Ali Ahmadi Bayazi 3
1 Associated Professor, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Professor, Private Law of University of Payame Noor of Tehran, Tehran, Iran
3 Professor
چکیده [English]

Discussing the extent to which the contract clause of adherence to the contract is one of the important issues to be raised in relation to the terms of the contract. Some legal texts such as Article 246 of the Civil Code of Iran have been deduced from the viewpoint of the Iranian legislator that it is a condition for the conclusion and dissolution of the contract. If a contract is canceled due to a legal or contractual reason, the contract clause will be null.  It is also known in Islamic jurisprudence that the clause follows the contract.
The fundamental question is that is it possible that a contract clause remains after termination of the contract? It is obvious that there are several cases that, despite the dissolution of the contract, contract clauses have continued to be legal and remain affective and valid. These terms are considered as survival clauses. In French law these clause are known as "Les obligations survivant au contrat".  the new French Civil Code, Article 1230, has ruled out some of the terms of the contract from this general rule and stipulated that these clauses would remain in force upon dissolution of the contract. The basis for the survival of some terms after the dissolution of the contract, the examples of them in Iranian law with a comparative study in Islamic jurisprudence and French law forms the subject of this article. For this purpose, this article is prepared in a descriptive analytical method.
As a conclusion of this article we should note that there are two types of contract clause: dependent clauses and Survival clauses. Dependent clauses are those referring to the considerations of the contract. For example the clauses which are related to the quantity or quality of the considerations are dependent clauses. Such clauses can not survive after dissolution of the contract. In the other hand, the survival clause is a clause that can remain after dissolution of contract. For example the arbitration clauses and penalty clauses are survival clauses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adherence of the clause
  • Independence of the contract clause
  • Relation between contract and clause
  • Survival of the clause

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها و مقالات

    1. اسکینی، ربیعا (1383)، «مبانی نظری اصل استقلال موافقت‌نامۀ داوری از قرارداد اصلی در حقوق تطبیقی». مجلۀ نامۀ مفید، سال دهم، ش 43.
    2. امامی، سید حسن (1393)، حقوق مدنی، ج 1، تهران: انتشارات اسلامیه.
    3. ایزانلو، محسن (1393)، شروط محدود‌کننده و ساقط‌کنندۀ مسئولیت در قراردادها، چ 4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    4. ایزانلو، محسن (1386)، «تعهد به فعل ثالث»، فصلنامۀ حقوق، سال سی و هفتم، ش 1.
    5. ایزانلو، محسن و مکرمی، حسن (1395)، «شرط وجه عدم التزام به قرارداد»، فصلنامۀ قضاوت، ش 87.
    6. داورزنی، حسین و رضوی، سید محمد (1389)، «اثر قرارداد در تعدیل احکام ضمان درک»، دوفصلنامۀ تخصصی اسلام‌پژوهی، ش 4.
    7. ره‌پیک، حسن (1395)، حقوق مدنی پیشرفته (مباحث تحلیلی شروط ضمن عقد)، چ 2، تهران: انتشارات خرسندی.
    8. شهیدی، مهدی (1397)، شروط ضمن عقد، چ 6، تهران: مجد.
    9. صفایی، سید حسین (1389)، قواعد عمومی قراردادها، چ 10، تهران: نشر میزان.
    10. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1415ق)، سؤال و جواب، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    11. کاتوزیان، ناصر (1390)، درس‌هایی از عقود معین، ج 1، تهران: گنج دانش.
    12. کاتوزیان، ناصر (1388)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ 21، تهران: نشر میزان.
    13. کاتوزیان، ناصر (1395)، قواعد عمومی قراردادها، ج 3، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    14. گلپایگانی، سید محمدرضا (1409ق)، مجمع المسائل، ج ٢، چ 2، قم: دار القرآن الکریم.
    15. محقق داماد، سید مصطفی (1388)، نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چ 4، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    16. مکارم شیرازی، ناصر (بی‌تا)، استفتائات، ج 2، بی‌جا.

    - آرای قضایی

    1. دادنامۀ شمارۀ 9209970221500181 به تاریخ 23 اردیبهشت 1392، صادره از شعبۀ 15 دادگاه تجدیدنظر استان تهران.
    2. دادنامۀ شمارۀ 9209970221501738 به تاریخ 24 اسفند 1392، صادره از شعبۀ 15 دادگاه تجدیدنظر استان تهران.
    3. دادنامۀ شمارۀ 9209970223000729 به تاریخ 5 مرداد1392، صادره از شعبۀ 30 دادگاه تجدیدنظر استان تهران.
    4. دادنامۀ شمارۀ 9209970908900489 به تاریخ 8 آبان 1392، صادره از شعبۀ 5 دیوان عالی کشور.
    5. دادنامۀ شمارۀ 9309970221501402 به تاریخ 20 بهمن 1393، صادره از شعبۀ 15 دادگاه تجدیدنظر استان تهران.
    6. دادنامۀ شمارۀ 9109970220301399 به تاریخ 27 دی 1391، صادره از شعبۀ 3 دادگاه تجدیدنظر استان تهران.

    ب) عربی

    1. اصفهانی، محمدحسین (1427ق)، حاشیۀ کتاب المکاسب، ج 4 و 5، چ 1، قم: انتشارات ذوی القربی.
    2. فیروزآبادی، مجد الدین محمد‌بن یعقوب (1998م)، قاموس المحیط، دمشق: مؤسسۀ الرساله.
    3. انصارى، مرتضی (1415ق)، کتاب المکاسب، ج 6، چ 1، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
    4. انصاری، مرتضی (1431ق)، کتاب المکاسب، ج 7، چ 12، قم: مجمع الفکرالاسلامی.
    5. ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج 7، چ 3، بیروت: دارالفکر.
    6. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح (1417ق)، العناوین الفقهیه، ج2، چ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    7. خوئی، سید ابوالقاسم (1368ق)، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی، ج 7، چ 1، قم: انتشارات وجدانی.
    8. خوئی، سید محمدتقى (1414ق)، الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، ج 1، چ 1، بیروت: دار المؤرخ العربی.
    9. سبحانی، جعفر (1438ق)، أحکام المضاربه فی ثوبها الجدید، قم: مؤسسۀ الامام الصادق (ع).
    10. سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج 17، چ 4، قم: مؤسسۀ المنار.
    11. طباطبایى حکیم، سید محمدسعید (1415ق)، منهاج الصالحین، ج 2، بیروت: دار الصفوة.
    12. طباطبایى قمی، سید تقى (1400ق)، دراساتنا من الفقه الجعفری، ج 4، چ 1، قم: مطبعة الخیام.
    13. طباطبایى یزدی، سید محمدکاظم (1421ق)، حاشیة المکاسب، ج 2، چ 2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    14. طباطبایی یزدی (1428ق)، العروة الوثقى مع التعلیقات، 2 جلدی، ج2، قم: انتشارات مدرسه امام على‌بن ابى طالب علیه السلام.
    15. کرکی، علی‌بن حسین (محقق ثانی)، (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح المقاصد، 13 جلدی، ج 7، چ 2، قم: مؤسسۀ آل البیت.
    16. مروج جزایری، سید محمدجعفر (1416ق)، هدی الطالب فی شرح المکاسب، ج3، چ 1، قم: انتشارات دارالکتاب.
    17.  معلوف، لویس (1363)، المنجد الابجدی، چ 1، تهران: مؤسسۀ الفقیه.
    18. نائینی، میرزا محمدحسین (1421ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج 2، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    19. نراقی، مولی احمد (1417ق)، عوائد الایام فی بیان قواعدالاحکام، چ 1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

    ج) فرانسوی

    1. Ancel, Jean-Pierre (1994), "L'actualité de l'autonomie de la clause compromissoire", Droit International Privé, 1991 – 1992, Paris: Éd. PEDONE.
    2. Blanchin, C. (1997), "L'autonomie de la clause compromissoire: un modèle pour la clause attributive de juridiction?", Revue internationale de droit compare, Vol. 49 N°4.
    3. Brisson, Jean-François (2017), "The Impact of Civil Code Reform on Administrative Contracts", Montesquieu law review, Special issue No. 6.
    4. Cédric, Tahri (2007), Procédure civile, Paris: Editions Bréal.
    5. Cour d’appel de Lyon, 23 novembre 2017, nº 16/05155.
    6. Cour de cassation, Chambre civile 1, du 7 mai 1963, Publié au bulletin.
    7. Cour de cassation, Chambre civile 1, 15 avril 2015, 14-11-572, Inédit.
    8. Cour de cassation, Chambre civile 1, 14 mars 2018, 16-28302.
    9. Cour de cassation, Chambre commerciale, 5 octobre 2010, 08-11-630, Inédit.
    10. Cour de cassation, Chambre commerciale, 6 décembre 2017, 16-22.809, Inédit.
    11. Cour de cassation, Chambre commerciale, 7 février 2018, 16-20.352, Publié au bulletin.
    12. Coussirat-Coustère, Vincent, Michel Eissemann, Pierre (1991), Répertoire de la Jurisprudence Arbitrale Internationale: 1946-1988, T. III, V. III, Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers.
    13. Dalloz (2016), Réforme du droit des obligations – Un supplement au code civil 2016, Paris: Dalloz.
    14. Gras, Nicolas (2014), Essai sur les clauses contractuelles, Thèse pour le doctorat en droit privé, Université d'Auvergne – Clermont Ferrand 1, École de droit.
    15. Kling, Didier (N. D.), "Vers un droit des contrats modernise et mieux adapté à la vie des affaires", Réaction de la CCIP à la consultation de la Chancellerie de juillet 2008, Chambre de commerce et d'industrie de Paris.
    16. Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Stoffel-Munck, Philippe (2016), Droit des obligations, Éd. 8e, Paris: LGDJ.
    17. Severine, Dhennin (2000-2001), La nullité de contrat de travail, Mémoire de maîtrise, Universite de Lille 2, Faculté des sciences politiques, juridiques et sociales.
    18. Simon Associés (2018), "La Lettre des Réseaux - L’actualité juridique et économique des réseaux de distribution", N. D.
    19. Sintez, Cyril (2014), "Mythe de la force obligatoire du contrat de travail - Réalité de la force normative de la relation de travail", Revue Juridique Pothier.
    20. Sobczynski, Joanna (N. D.), "La clause attributive de jurisdiction: Quelle prévisibilité pour le fabricant", Delormeau.
    21. Viney, Geneviève, Jourdain, Patrice (2001), Traité de droit civil, Éd. 2er, Paris: L.G.D.J.
    22. Wautelet, Patrick (N. D.), "Clauses d'élection de for et procédures concurrentes - Les innovations du Règlement 1215/2012", N. P.
مطالعات حقوق تطبیقی
دوره 11، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1399
صفحه 245-270

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار