قرارداد به‌مثابۀ قانون طبیعی (عقلی)؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در نظام حقوق قراردادهای ایران و فرانسه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشکدۀ علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

چکیده

قرارداد به‌مثابۀ قانون طبیعی است. این تعبیر به معنای نفی اصل حاکمیت اراده و ارادۀ قانون‌گذار دولتی به‌عنوان مبنای اعتبار مفاد قرارداد است؛ چراکه منشأ وجودی و اعتباری قانون طبیعی، نه اراده، بلکه عدالت و انصاف طبیعی است. مبنای اعتبار مفاد قراردادِ تشبیه‌شده به چنین قانونی را باید در همان عدالت و انصاف طبیعی جستجو کرد. با اتخاذ این رویکرد، اصل عدالت و انصاف قراردادی- نه اصل حاکمیت اراده و یا اصل لزوم- اصل برتر قراردادی خواهند بود. چنین نگرشی، با نظام حقوق قراردادهای ایران نیز سازگارتر است. در نظام حقوقی ایران، نه ارادۀ قانون‌گذار دولتی و نه اصل حاکمیت اراده، هیچ‌کدام مبنای اعتبار مفاد قرارداد نیستند تا «ستایش قرارداد» نتیجه شود، بلکه ارادۀ شارع مبنای اعتبار مفاد قرارداد است و ارادۀ شارع نیز اصل لاضرر و اصل نفی عسر و حرج را حاکم بر سایر اصول قراردادی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Contract as natural law (rational) thinking about foundation of the validity of the contractual content in the Iranian and French civil law

نویسنده [English]

  • Mahdi Shahabi
Assistant Professor, Departement of Law, Faculty of Economic and Administrative Sciences, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The contract looks like the natural law. This means the negation of the principle of the autonomy of the will and the will of Legislator as a basis for the validity of contractual content would be rejected. Because the foundation of creation and validity of natural law would not be the will, but natural justice and natural equity. Therefore, the foundation of the validity for such a contract- similar to such a law- must be sought in justice and equity. Adopting such an approach, the principle of contractual justice and fairness- not the principle of the autonomy of the will or the principle of obligatory force of a contract- will be surface dominant. Such an approach could become more conductive to Iranian contract law. Neither could will of legislator nor the principle of the autonomy of the will be considered as the foundation of the validity of the contractual content in the Iranian legal system, all in order to deter the contract to be praised. It is God's will that determines the foundation of the validity of the contract and this will gives priority to the La Zarar and the negation of Hardship over other contractual principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • basis of validity of the contract
  • contractual justice
  • contract law
  • contractual fairness
  1.  الف) فارسی

     

    1. امامی، اسدا... (1364)، «نقش اراده در قراردادها»، نشریۀ مطالعات حقوقی و قضایی، ش 4، ص 77-65.
    2. انصاری، علی (1388)، «مفهوم و معنای حسن نیت در حقوق ایران و فرانسه»، مدرس علوم انسانی، پژوهشهای حقوق تطبیقی، دورۀ 13، ش 4، ص 46-19.
    3. راسخ، دکتر محمد (1385)، «ویژگیهای ذاتی و عرضی قانون»، نشریۀ مجلس و پژوهش، سال سیزدهم، ش 51، ص 40-13.
    4. رحمانی، محمد (1383)، «فقه و عدالت»، نشریۀ حکومت اسلامی، سال نهم، ش 31، ص 153-127.
    5. شهابی، مهدی و جلالی، مریم (1391)، «تأثیرپذیری منبع قاعدۀ حقوقی از منشأ الزام‌آوری قاعدۀ حقوقی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال هفتاد و ششم، ش 77، ص 133-99 .
    6. شهیدی، مهدی (1388)، اصول قراردادها و تعهدات، چاپ پنجم، تهران، مجتمع علمی و فرهنگی مجد.
    7. قاسم‌زاده، سید مرتضی (1376)، «حل اختلافات قراردادی»، دیدگاههای حقوقی، ش 5، ص 70-57.
    8. قنواتی، جلیل (1381)، «هماهنگ‌سازی اصل لزوم قراردادها و اصل عدالت»، مباحث مطرح‌شده در جلسۀ نقد کتاب تغییر در شرایط قرارداد، تألیف دکتر محمد حسن صادقی مقدم، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 63 و 64، ص 31-26.
    9. کاتوزیان، ناصر (1376)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، مفهوم عقد-انحلال و اعتبار قرارداد، تراضی، چاپ چهارم، تهران، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا.
    10. کاتوزیان، ناصر (1380)، «ستایش قرارداد یا اداره قرارداد»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 52، ص 136-111.
    11. محقّق داماد، سید مصطفی (1372، 1371)، «اصل لزوم در عقود و مجاری آن در فقه امامیه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 11 و 12، ص 80-45.

     

    ب) عربی

    12. انصاری، شیخ مرتضی (1374ش)، المکاسب، الجزء الثالث، قم، انتشارات دهاقانی.

    13. البجنوردی، سید محمدحسن (1428ق)، القواعد الفقهیه، المجلد الاول و المجلد الثالث، الطبعه الثالث، قم، منشورات دلیل ما.

    14. حسینی مراغه‌ای، میر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین، قم مؤسسۀ نشر اسلامی.

    15. السند، آیت ا... شیخ محمد (1430ق)، بحوث فی قرائه النص الدینی، بقلم السید عماد الحکیم و الشیخ مصطفی الاسکندری، الطبعه الاولی، قم، باقیات و مکتبه فدک.

    16. مکارم شیرازی، ناصر (1370ش)، القواعد الفقهیه، الجزء الثانی، الطبعه الثالثه، قم، ناشر: مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.

    17. المیرزا محمد حسین الغروی النائینی (1413ق)، المکاسب و البیع، تقریر ابحاث الاستاذ الاعظم المیرزا النائینی، بقلم العلامه الربانی الشیخ محمد تقی الاملی، الجزء الاول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.

     

    ج) لاتین

     

    18. Aubenque, P. (1980) «La loi selon Aristote», Archives de philosophie du droit, n° 25, Paris, Sirey, pp. 147-157

    19. Aynès, L. (2005) «Le contrat, la loi des partie», In. Cahiers du conseil constitutionnel, n° 17 (dossier : Loi et Contrat), p. 121-126

    20. Bastit, M. (1990) «La loi », In. Archives de Philosophie du droit, n° 35, Vocabulaire du droit, Paris, Sirey, pp. 211-220

    21. Batiffol, H. (1968) «La crise du contrat et sa portée», In. Archives de philosophie du droit, n° 13, Paris, Sirey, pp. 13-30

    22. Batiffol, H. (1980) «La loi et la liberté», Archives de philosophie du droit, n° 25, Paris, Sirey, p. 79-87

    23. Chazal, J. P. (2001) «De la signification du mot loi dans l’article 1134 alinéa 1e du code civil », In. RTD. Civ, n° 2, pp. 265-285

    24. Chazal, J. P. (2003) «L. Josserand et le nouvel ordre contractuel», In. Revue des contrats, n° 1, pp. 325-328

    25. Chehata, Ch. (1968) «Le concept de contrat en droit musulman», In. Archives de philosophie du droit, n° 13, Paris, Sirey, pp. 129-141

    26. Collins, H. (1987) «Roberto Unger and the Critical legal studies movement» In. Journal of law and society, Vol. 14, n° 4, pp. 387-410

    27. Durkheim, E. (1995) Leçons de Sociologie, 2e édition, Paris, Puf, Coll. Quadrige,

    28. Fabre-Magnan, M. (2001) «L’obligation de motivation en droit des contrats», In. Le contrat au début du XXIe siècle, Etudes offertes à Jaques Ghestin, Paris, L. G. D. J., pp. 301-330

    29. Finnis, John, (1998), Moral, Political and Legal theory, founders of modern political and social thought, First published, new York, Oxford university press,

    30. Gaillard, E. (1987) »La représentation et ses idéologies en droit privé français«, Droits, n° 6. p. 91-98

    31. Ghestin, J. (1981) «L’utile et le juste dans les contrats», In. Archives de philosophie du droit, n° 26, L’utile et le juste, Paris, Sirey, pp. 35-57

    32. Ghestin, J. (1990) «La notion de contrat », In. Recuil Dalloz, n° 23, pp. 147-156

    33. Ghestin, J. (1993) Traité de droit civil, La formation du contrat, 3e édition, Paris, L.G.D.J.

    34. Hébraud, P. (1960) «Rôle respectif de la volonté et des éléments objectifs dans les actes juridiques », In. Mélanges offerts à Jacques Maury, T. II, Droit comparé, théorie générale du droit et droit privé, 1e édition, Paris, Librairie Dalloz et Sirey, pp. 419-477

    35. Jamin, Ch. (2002) Une brève histoire politique des interprétations de l’article 1134 du code civil, In. Recueil Dalloz, pp. 901-907

    36. Kelsen, H. (1940) «La théorie juridique de la convention», In. Archives de philosophie du droit et de Sociologie juridique, n° 1-4, Paris, Sirey, pp. 33-76

    37. Le Gac-Pech, Sophie, (2011) «Principes généraux et droit prospectif», In. Petites affiches, n° 125, pp. 4-10

    38. Mazeaud, D. (2003) «Le nouvel ordre contractuel», In. Revue des contrats, n° 1. pp. 295-304

    39. Montesquieu, (1998) De l’Esprit des lois, 1e édition, Oxford, Voltaire Fondation Ltd.,

    40. Morin, G. (1927) La loi et le contrat, 1e édition, Paris, Alcan

    41. Morin, G. (1940) «La désagrégation de la théorie contractuelle du code», Archives de philosophie du droit et de sociologie juridique, n° 1-4, Paris, Sirey, pp. 7-32

    42. Perelman, C. (1968) Droit, moral et philosophie, 1e édition, Paris, L. G.D.J.

    43.Portalis, Jean-Etienne-Marie, (2007) De l’usage et de l’abus de l’esprit philosophique durant le XVIIIe siècle, préface de Joel-Benoît d’Onorio, T. I, 1e édition, Paris, Dalloz

    44. Rémy, P. (1987) «Droit des contrats : questions, positions, propositions», In. Le droit contemporain des contrats, sous la direction de L. Cadiet, 1e édition, Paris, économica, pp. 271-282

    45. Ripert, G. (1949) La règle morale dans les obligations civiles, Paris, 4e édition, L. G. D. J.

    46. Rouhette, G. (1987) «La force obligatoire du contrat, Rapport français», In. Le contrat aujourd’hui : Comparaisons franco-anglaises, sous la direction de D. Tallon et D. Haris, 1e édition, Paris, L.G.D.J., pp. 27-36

    47. Rousseau, J-J. (1996) Du contrat social ou principes du droit politique, 1e édition, Paris, Librairie générale français

    48. Savatier, R. (1964) Métamorphoses économiques et sociales du droit civil d’aujourd’hui, 3e  édition, Paris, Dalloz,

    49. Savaux, E. (1997) La théorie générale du contrat, mythe ou réalité ?, prèf J. L. Aubert, 1e édition, Paris, L.G.D.J.

    50. Sériaux, A. (1993) «Contribution à la théorie de la loi : comment traduire le concept thomiste d'ordinatio?» In. Archives de philosophie du droit. n° 38, Paris, Sirey, pp. 291-295

    51. Terré, F. ph. Simler et Y. Lequette, (2005) Droit civil, Les obligations, 9e édition, Paris, Dalloz

    52. Terré, François, (1968) «Sur la sociologie juridique du contrat», In. Archives de philosophie du droit, n° 13, Paris, Sirey, pp. 71-88

    53. Villey, Michel. (2003) La formation de la pensée juridique moderne, 1e édition, Paris, PUF