حد اعتدال کارکرد قانون در حقوق عمومی ایران و غرب «حکومت یا ‏حاکمیت»‏

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

گروه حقوق، دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، ایران‏

چکیده

بررسی روند مشروطه‌خواهی در ایران نشان می‌دهد که جریان‌ها و اندیشه‌های فکری مرتبط با قانون و قانون‌گرایی آن دوران، نه‌تنها نتوانست قدرت دستگاه قانون‌گریز نظام سلطنت را محدود نماید، بلکه این نظام استبداد بود که با بقای نسبتاً طولانی پس از مشروطه راه را برای هرگونه تکامل و پختگی مفهوم بنیادین قانون و جایگاه آن در کنترل امور دولت مسدود کرد. جدالی که سرانجام با پرچیده شدن نظام پادشاهی پس از انقلاب اسلامی این سنت فکری را که کارویژۀ مجلس قانون‌گذاری در عموم مسائل جامعه است، از خود برجای گذاشت. حال آنکه با تأمل در اندیشه‌های فقهی معاصر و همچنین تحولات فکری سده‌های اخیر مفهوم قانون در غرب، می‌توان دریافت که دیگر نه حاکمیت قانون به آن معناست که قانون‌گذار هر قانونی را خواست وضع کند و نه لزوماً هر متنی که به تصویب قانون‌گذار رسید، قانون نام دارد. لذا با فرض اینکه تفاوت معناداری میان اندیشه‌های فکری دوران مشروطه و حقوق عمومیِ حال حاضر در خصوص مفهوم و دامنۀ کارکردی قانون وجود دارد، نگارندگان این تحقیق سعی دارند تا با بررسی توصیفی- تحلیلی اسناد و داده‌های اطلاعاتی مرتبط که به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده، به این سؤال پاسخی منطقی بدهند که در حقوق عمومی کشور ما دخالت قانون در کنترل اقتدارات دولت تا چه میزان است و اساساً حد اعتدال این دخالت تا کجاست؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The moderate extent of the functioning of the law in the general law of ‎Iran and the West “government or sovereignty”‎

نویسندگان [English]

  • Ayat Mulaee
  • Farshid Bandehali
  • Mohammad Mazhari
  • Syed Hussain Malakooti Hashjin
Department of Law, Faculty of Law and Social Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran‎
چکیده [English]

Examining the process of constitutionalism in Iran shows that the intellectual currents and thoughts related to the law and legalism of that time, not only could not limit the power of the law-abiding system of the monarchy, but it was also the tyranny that With relatively long survival after the constitution, it blocked the way for any evolution and maturity of the fundamental concept of law and its place in the control of government affairs. The debate that finally ended with the collapse of the authoritarian system after the Islamic revolution has left this tradition of thought, which is the main specialty of the Legislative Assembly in general issues of society. However, by reflecting on the contemporary jurisprudential thoughts as well as the intellectual developments of recent centuries, the concept of law in the West can be seen that the rule of law no longer means that the legislator wants to enact any law, nor necessarily any text that The approval of the legislator is called a law. Therefore, assuming that there is a significant difference between the intellectual thoughts of the constitutional era and the current public law in relation to the concept and functional scope of the law, the conducted research tries to analyze the related documents and information data using the method libraries have been collected, to this question that in the public law of our country, to what extent is the interference of the law in controlling the authorities of the government, and basically, how far is the moderation of this interference? Give a logical answer.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitution
  • intellectuals
  • ‎law
  • monarchy
  • ‎parliament.‎
  1. الف) فارسی

    1. آبراهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب، از مشروطه تا انقلاب اسلامی. چاپ چهاردهم، تهران: نشر مرکز.
    2. آدمیت، فریدون (1351). اندیشه ترقی و حکومت قانون - عصر سپهسالار. تهران: انتشارات خوارزمی.
    3. آدمیت، فریدون (1355). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. تهران: انتشارات پیام.
    4. آدمیت، فریدون (1361). امیرکبیر و ایران، تهران: انتشارات خوارزمی.
    5. آل‌محمد، سید محمدعلی؛ نوروزی، قدرت‌الله؛ توسلی نائینی، منوچهر (1398). مبانی معرفت‌شناسی حاکمیت قانون در نظام حقوقی ایران. مجلۀ پژوهش‌های اعتقادی- کلامی. 9 (33)، 53-72.
    6. الهی، امیرسعید (1377). اندیشۀ حکومت دینى در روزنامه (قانون). مجلۀ حکومت اسلامی، (7)، 241- 256.
    7. امینی‌پژوه، حسین و کعبی، عباس (1396). در جستجوی نظریه‌ای قانون‌گذاری در آثار برخی از فقیهان معاصر امامیه. مجلۀ حکومت اسلامی، 1 (87)، 57- 84.
    8. آوتوِیت، ویلیام. باتامور، تام (1392). فرهنگ علوم ‌اجتماعی قرن بیستم. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.
    9. ترکمان، محمد (1362). مجموعه‌ گردآوری شده از: رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات،... و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری. جلد اول، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
    10. جاوید، محمدجواد (1389). قانون و قانون‌گذاری در آراء اندیشمندان شیعه. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
    11. جاوید، محمدجواد (1392). مشروعیت قدرت و مقبولیت دولت در قرآن. تهران: انتشارات میزان.
    12. جاویدی، مجتبی (1394). حق طبیعی یا حق پوزیتیویستی؛ بازتعریف مفهوم «حق» در حقوق اسلامی. پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، 2 (42)، 137- 115.
    13. جعفری ندوشن، علی‌اکبر و زارعی محمودآبادی، حسین (1382). تجدیدنظرهای چندگانه در قانون اساسی مشروطه. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    14. حائری، عبدالهادی (1360). تشیع و مشروطیت در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    15. حقدار، علی‌اصغر (1383). فریدون آدمیت و تاریخ مدرنیته در عصر مشروطیت. چاپ دوم، تهران: انتشارات کویر.
    16. دانائی‌فرد، حسن (1397). نهضت‌های مدیریتی در بخش دولتی: گذشته، حال و آینده. جلد اول، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
    17. دولت‌آبادی، میرزا یحیی (1387). حیات یحیی. جلد دوم، تهران: انتشارات فردوسی.
    18. ر. بال، آلن، ب.گای، پیترز (1395). سیاست و حکومت جدید. ترجمۀ عبدالرحمن عالم. چاپ سوم، تهران: نشر قومس.
    19. راسخ، محمد (1394). حق و مصلحت. چاپ دوم، تهران: طرح نو.
    20. راسخ، محمد و بخشی‌زاده، فاطمه (1392). پیش‌زمینۀ مفهوم قانون در عصر مشروطه: از مالک‌الرقابی تا تنظیمات. مجلۀ حقوقی دادگستری، 77 (83)، 35- 58.
    21. زارعی، محمدحسین و باباخانی، فرهاد (1395). بررسی جامعه‌شناختی عوامل و موانع تحقق حاکمیت قانون در فرانسه قرن هجدهم. مجلۀ تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، 8، (1/1)، 185- 232.
    22. سلطانی، سید ناصر (1393). علل نافرجامی تدوین و تنقیح قوانین در ایران. فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، 16 (45)، 131-164.
    23. شاه‌محمدی، روح‌الله (1394). مبانی دولت مدرن در اندیشه متفکران عصر مشروطه. تهران: انتشارات آبادبوم.
    24. صفائی، سیدحسین و شریعت باقری، محمدجواد (1400). تأملاتی پیرامون فرض حکمت قانون‌گذار. فصلنامۀ علمی دانشنامه‌های حقوقی، 4 (11)، 4-15.
    25. طباطبایی، جواد (1392). تأملی دربارۀ ایران، جلد دوم: نظریۀ حکومت قانون در ایران. تهران: انتشارات مینوی خرد.
    26. طحان نظیف، هادی و احسانی، رضا (1396). خوانشی نو از دیدگاه‌های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه». پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، 18، (1/ 45)، 57-80.
    27. عامری گلستانی، حامد (1400). عدالت و قانون در اندیشه تجددگرایان متقدم در ایران عصر قاجار. پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 16، (3/ 63)، 182-149.
    28. عامری گلستانی، حامد (1402). تجربۀ قانون‌نویسیِ سیاسی در عصر ِناصری: تحلیلی گفتمانی. نشریۀ مطالعات کشورها، 1 (1)، 31-66.
    29. عباسی، بیژن و یعقوبی، رضا (1398). مفهوم قانون در اندیشه‌های مستشارالدوله. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، 50 (1)، 41-59.
    30. عمید زنجانی، عباسعلی (1391). فقه سیاسی: حقوق اساسی و مبانی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد اول، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    31. غلامرضا کاشی، محمدجواد (1384). روزنامه قانون و نظم و ساختار گفتار دموکراسی در ایران. مجموعه مقالات همایش بررسی مبانی فکری و اجتماعی مشروطیت ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    32. فیرحی، داود (1400). دولت مدرن و بحران قانون (چالش قانون و شریعت در ایران معاصر). تهران: نشر نی.
    33. فیرحی، داود (1400). مفهوم قانون در ایران معاصر. چاپ سوم، تهران: نشر نی.
    34. کفایی، عبدالحسن (1359). مرگی در نور. تهران: انتشارات زوار.
    35. لاک، جان (1392). دو رساله حکومت مدنی. ترجمۀ فرهاد شریعت. تهران: نشر نگاه معاصر.
    36. لاگلین، مارتین (1392). مبانی حقوق عمومی. ترجمۀ محمد راسخ. چاپ سوم، تهران: نشر نی.
    37. مرادخانی، فردین (1396). خوانش حقوقی از انقلاب مشروطه ایران. تهران: نشر میزان.
    38. مرادخانی، فردین (1398). مفهوم قانون در اندیشۀ طالبوف تبریزی. مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌نامه انجمن ایرانی تاریخ، 10 (39)، 107-128.
    39. مرعشی، سید حسن (1374). کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد» نقش فقه و قانون در ساختار حکومت اسلامی. تهران: ناشر مشخص نیست.
    40. مزینانی، محمدصادق (1390). تمایزات مشروطه‌خواهان مذهبی و غرب‌گرا (با تطبیق بر انقلاب اسلامی). قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
    41. مطهری، مرتضی (1392). مجموعه آثار شهید مطهری: اسلام و نیازهای زمام. جلد 21، تهران: انتشارات صدرا.
    42. مکارم شیرازى، ناصر (1386). پیام قرآن‏. جلد دهم، چاپ نهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه‏.
    43. موسوی خمینی، روح‌الله (1378). صحیفه امام. جلد 4، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    44. موسوی خمینی، روح‌الله (۱۳۹۴ش). ولایت فقیه. تهران: موسسۀ نشر تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    45. موسوی خمینی، روح‌الله (1423ق). ولایت فقیه. چاپ دوازدهم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    46. مولائی، آیت (1399). جزوه اصول و فنون قانون‌گذاری. رشته حقوق، دانشگاه تبریز.
    47. ناطق، هما (1355). میرزا ملکم‌خان روزنامه قانون. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    48. ولایی، علی؛ یاوری، اسدالله؛ گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1401). در سودای مسئولیت‌پذیری قانون‌گذار: درنگی بر مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تقنینی. دوفصلنامۀ مطالعات حقوق تطبیقی، 13، (2/26)، 887- 912.

     

    ب) انگلیسی

    1. Abbasi, Bijan, Yagoubi, Reza (2018). The Concept of Law in the Thoughts of Mishtar al-Dawlah. Public Law Studies Quarterly, 50, (1), 59-41. (In Persian)
    2. Abrahamian, Yerevan (2009). Iran between two revolutions, from the constitution to the Islamic revolution. 14th edition, Tehran: Center Publishing. (In Persian)
    3. Adamit, Fereydoun (1982). Amirkabir and Iran. Tehran, Publisher: Kharazmi Publications. (In Persian)
    4. Admit, Fereydoun (1971). The idea of progress and the rule of law - Asr Sepehsalar, Tehran, Publisher: Kharazmi Publications. (In Persian)
    5. Admit, Fereydoun (1976). Ideology of Iran's Constitutional Movement. Tehran, Publisher: Payam Publications. (In Persian)
    6. Al Mohammad, Seyyed Mohammad Ali, Nowrozi, Qadrat Allah, Tosali Naini, Manouchehr (2018). Principles of epistemology of the rule of law in Iran's legal system. Theological Research Journal, 9, (33), 72-53. (In Persian)
    7. Ameri Golestani, Hamed (2021). Justice and law in the thought of advanced modernists in Qajar era Iran. Journal of Political Science, 16, (3/63), 149-182. (In Persian)
    8. Ameri Golestani, Hamed (2023). The experience of political law-writing in the Nasrid era: a discourse analysis. Journal of Country Studies, 1, (1), 31-66. (In Persian)
    9. Amini-Pajoh, Hossein, Kaabi, Abbas (2016). In search of the theory of legislation in the works of some contemporary jurists of Imamiya. Islamic Government Magazine, (1/87), 57-84. (In Persian)
    10. Austin, John (1832). The Province of Jurisprudence Determined.W. Rumble (ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
    11. Bentham, Jeremy, An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, Dover Philosophical Classics. Dover Publications, (2009).
    12. Binmore, Ken (2000). A Utilitarian Theory of Legitimacy. in Economics, Values, and Organization, Ben-Ner, Avner and Louis G. Putterman (eds.), Cambridge: Cambridge University Press.
    13. Costa, Pietro, Zolo, Danilo (2007). (eds.), The Rule of Law: History, Theory and Criticism.
    14. Danai Fard, Hassan (2017). Management movements in the public sector: past, present and future. first volume, second edition, Tehran: Samt Publications. (In Persian)
    15. Dolatabadi, Mirza Yahya (2007). Hayat Yahya. second volume, Tehran: Ferdowsi Publications. (In Persian)
    16. Elahi, Amir Saeed (1998). The idea of religious government in the newspaper (Qanun). Islamic Government Magazine, (7), 256-241. (In Persian)
    17. Firhi, Daoud (2021). Modern government and the crisis of law (the challenge of law and Sharia in contemporary Iran). Tehran, publisher: Nei Publishing. (In Persian)
    18. Firhi, Daoud (2021). The concept of law in contemporary Iran. 3rd edition, Tehran, Publisher: Ney Publishing. (In Persian)
    19. Gholamreza Kashi, Mohammad Javad (2004). Newspaper Law and Order and the Structure of Democracy Speech in Iran, collection of papers of the conference on intellectual and social foundations of Iran's constitutionalism, first edition, Tehran: University of Tehran Press. (In Persian)
    20. Haqdar, Ali Asghar (2003). Fereydoun Adamit and the history of modernity in the era of constitutionalism. second edition, Tehran: Kavir Publications. (In Persian)
    21. Hayiri, Abdul Hadi (1981). Shiism and constitutionalism in Iran. Tehran: Amir Kabir Publications. (In Persian)
    22. Hume, David (1739). A Treatise of Human Nature. by L.A. Selby-Bigge, M.A. (Oxford: Clarendon Press, 1896).
    23. Ingo, Barens, Volker, Caspari, Schefold, Bertram (2004). Political events and economic ideas. Volker Caspari ed, Bertram Schefold ed. Edward Elgar Publishing.
    24. J. J (1762). Rousseau, Du contrat social. ou Principes du droit politique, Wraight, Christopher D. (2008). Rousseau's The Social Contract: A Reader's Guide. Londres: Livres Continuum, p. 213 -256.
    25. Jafari-Ndushan, Ali-Akbar, Zarei Mahmoodabadi, Hossein (2012). Multiple Revisions in the Constitutional Law. Tehran: Publications of the Center of Islamic Revolution Documents. (In Persian)
    26. Javadi, Mojtabi (2014). Natural right or positivist right; Redefining the concept of "right" in Islamic law. Research Journal of Islamic Law, (2/42), 115-137. (In Persian)
    27. Javed, Mohammad Javad (2009). Law and Legislation in the Opinions of Shia Thinkers. Tehran: Imam Sadiq University Publications (AS). (In Persian)
    28. Javed, Mohammad Javad (2012). Legitimacy of power and acceptability of government in Quran. Tehran: Mizan Publications. (In Persian)
    29. Kefai, Abdul Hassan (1359). Death in Light. Tehran, Publisher: Zovar Publications. (In Persian)
    30. Laughlin, Martin (2012). Basics of public law. translator: Mohammad Rasakh, third edition, Tehran, Ney publishing house. (In Persian)
    31. Locke, John (2012). Two treatises on civil governance. translator: Farhad Shariat, Tehran: Negah Maazares publishing house. (In Persian)
    32. Lyotard, Jean -Francois (1984). The Postmodern Condition. Manchester: Manchester University Press.
    33. Makarem Shirazi, Naser (2006). The message of the Qur'an. 10th volume, 9th edition, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (In Persian)
    34. Marashi, Seyyed Hasan (1995). Imam Khomeini's Jurisprudence Congress "The role of time and space in ijtihad". the role of jurisprudence and law in the structure of Islamic government, Tehran: Publisher... (In Persian)
    35. Mazinani, Mohammad Sadiq (2019). Differences between religious and western constitutionalists (with application to the Islamic Revolution). Qom, Publisher: Bostan Kitab Institute. (In Persian)
    36. Mitchell, W.C (1969). "The Shape of Political Theory to Come: From Political Sociology to Political Economy", in Politics and the Social Sciences, ed., S.M. Lipset, New York: Oxford University Press.
    37. Moradkhani, Fardin (2016). Legal Readings from Iran's Constitutional Revolution. Tehran: Mizan Publishing House. (In Persian)
    38. Moradkhani, Fardin (2018). The concept of law in the thought of Tabrizi Talebov. cultural history studies; Journal of the Iranian History Association, 10 (39), 107-128. (In Persian)
    39. Motahari, Morteza (2012). The collection of works of Shahid Motahari: Islam and the needs of the government. volume 21, Tehran: Sadra Publications. (In Persian)
    40. Moulai, Ayat (2019). Booklet on Principles and Techniques of Legislation. Faculty of Law, Tabriz University. (In Persian)
    41. Mousavi Khomeini, Ruhollah (1423 AH). Velayat al-Faqih. 12th edition, Tehran: Imam Khomeini Organization and Publishing Institute. (In Persian)
    42. Mousavi Khomeini, Ruhollah (1999). Imam Khomeini's Journal. Volume 4, Tehran: Imam Khomeini Organization and Publishing Institute. (In Persian)
    43. Mousavi Khomeini, Ruhollah (2014). Velayat Faqih. Tehran, Publisher: Imam Khomeini Publishing Institute. (In Persian)
    44. Natiq, Homa (1976). Mirza Malkam Khan Law Newspaper. Tehran, Publisher: Amir Kabir Publications. (In Persian)
    45. Oakeshott, m, Morality and Politics in Modern Europe, Yale University press, (1958).
    46. Omidzanjani, Abbas Ali (2011). Political Jurisprudence: Fundamental Rights and Fundamentals of the Constitution of the Islamic Republic of Iran. Volume 1, 7th Edition, Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian)
    47. Outhwaite, William. Butamore, Tom (2012). Culture of 20th century social sciences. translator: Hasan Chavoshian, Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
    48. Parker, David (1997). Class and state in early modern France: the road to the modernity. Oxford University Press.
    49. R. Ball, Alan, B. Guy, Peters (2015). New politics and government. third edition, translator: Abdurrahman Alam, Tehran: Nash Qoms. (In Persian)
    50. Rasakh, Mohammad (2014). Haq and Expediency. second edition, Tehran, Publisher: New Design. (In Persian)
    51. Rasakh, Mohammad, Bakshi-zadeh, Fatemeh (2012). The Background of the Concept of Law in the Constitutional Era: From Malik-Al-Raqabi to Adjustments. Judiciary Law Journal, 77 (83), 35-58. (In Persian)
    52. Rosen, Frederick, (1983). Jeremy Bentham and Representative Democracy. A Study of the Constitutional Code. By Oxford: Clarendon Pressviii.
    53. Safai, Seyed Hossein & Shariat Bagheri, Mohammad Javad (2021). Reflections on the assumption of the wisdom of the legislator. Scientific Quarterly of Legal Sciences, 4, (11), 4-15. (In Persian)
    54. Shah Mohammadi, Ruhollah (2014). The foundations of the modern state in the thinking of the thinkers of the constitutional era. Tehran: Abad Bom Publications. (In Persian)
    55. Simon, Herbert. A (1957). Administrative Behavior, New York: Macmillan.
    56. Soltani, Seidnaser (2013). Reasons of failure to compile and amend laws in Iran. Public Law Research Quarterly, 16 (45), 131-164. (In Persian)
    57. Tabatabai, Javad (2012). A Reflection on Iran, Volume II: The Theory of the Rule of Law in Iran. Tehran, Publisher: Minavi Khord Publications. (In Persian)
    58. Tahan Nazif, Hadi, Ehsani, Reza (2016). A new reading from analytical perspectives on the concept of law in the constitutional era. Research Journal of Islamic Law, 18, (1/45), 80-57. (In Persian)
    59. Tamahana, Brain (2004). on the rule of law: History, politics, theory. Cambridge: university press.
    60. The Concise Oxford Dictionary of Politics, Natural rights, Answers.com, (1996). Oxford: University Press, (2003).
    61. Turkman, Muhammad (1983). A collection of: letters, announcements, letters,...and the newspaper of Sheikh Shaheed Fazlollah Nouri. first volume, Tehran: Rasa Cultural Services Institute. (In Persian)
    62. Valai, Ali; Yavari, Asadullah; Gurji Azandriani, Ali Akbar (2022). In the interest of the legislator's responsibility: a delay on civil responsibility caused by legislative actions. Comparative Law Studies biquarterly, 13, (2/26), 912-887. (In Persian)
    63. Yeatman, Anna (1990) (b). Bureaucrats, Technocrats Femocrats: Essays on the Contemporary Australian State, Sydney: Allen & Unwin,
    64. Zarei, Mohammad Hossein, Babakhani, Farhad (2015). Sociological investigation of the factors and obstacles to the realization of the rule of law in France in the 18th century. Journal of Social Analysis of Social Order and Inequality, 8, (1/1), 185-232. (In Persian)