مطالعۀ تطبیقی تعیین مسئول و مبنای جبران خسارت در مسئولیت مدنی ناشی از حوادث مربوط به تأسیسات هسته‌ای در حقوق ایران، فرانسه و اسناد بین‌المللی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تأسیسات هسته‌ای باوجود فواید فراوان برای بشر، مخاطرات سنگینی نیز ایجاد می‌‌کنند. به همین دلیل مسئلۀ مسئولیت مدنی ناشی از حوادث تأسیسات هسته‌ای اهمیت فراوانی دارد. این جستار به بررسی موضوع مسئول و مبنای جبران خسارات ناشی از حوادث یادشده در اسناد بین‌المللی، حقوق فرانسه و ایران پرداخته است. دستاورد حاصل از پژوهش نشان ‌می‌دهد، کنوانسیون‌های پاریس، وین و دیگر کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های مرتبط، نظام حقوقی ویژه‌ای را در خصوص موضوع بحث تنظیم کرده‌اند. در این راستا اسناد بین‌المللی پیش‌گفته، ضمن فاصله گرفتن از مسئولیت مبتنی بر تقصیر، بر مسئولیت انحصاری بهره‌بردار تأسیسات هسته‌ای تأکید کرده، تکلیف بیمه یا تضمین مالی مناسب را برعهدۀ بهره‌بردار قرار داده‌اند. حقوق فرانسه نیز به تأثیر از کنوانسیون پاریس و اصلاحات و الحاقات آن، از همین روش پیروی کرده است. حقوق ایران در این زمینه مقررات وی‍ژه‌ای ندارد و مسئولیت مدنی حوادث ناشی از تأسیسات هسته‌ای، مبتنی بر قواعد عام مسئولیت مدنی است و در این خصوص می‌توان از قواعدی چون اتلاف، تسبیب، تقصیر و نفی ضرر استفاده کرد. طبیعی است مسئول نیز اصولاً شخص یا اشخاصی هستند که خسارت به ایشان منتسب باشد. شایسته است با توجه به ضرورت‌‌ها و بایسته‌های ویژۀ مربوط به انرژی هسته‌ای، قانون‌گذار ایران نیز نظام مطلوبی را در این زمینه پیش‌بینی، و صندوق مالی ویژه‌ای برای جبران خسارت زیان‌دیدگان احتمالی ایجاد نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative study of determinig the responsible person and the basis of compensation in civil liability results from events related to nuclear facilities in Iran and French Law and International Instruments

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mohammad Mahdi Qabuli Dorafshan 1
  • Vahid Rezadoost 2
1 Associate Professor, Department of Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 M.A. Student in International Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Nuclear facilities, though have large advantages for human being, they also creates heavy hazards. Thus, the question of civil liability resulted from events of mentioned facilities are so significant. This paper studies the question of the basis and the responsible for compensation resulted from aforementioned events in international instruments, Iran and French law. Outcome of this study shows that in this regard, Paris and Vienna conventions and the other related conventions and protocols adjust a special legal régime. In this respect, the international instruments while distancing themselves from liability based on fault, highlight the exclusive responsibility of the operator of nuclear facilities and the operator is committed to insurance or appropriate secure financing. Also French legal régime has followed this manner with the impact of the Paris Convention and its amendments and additions. There is no special provisions in Iran legal régime in this matter so civil liability resulted from nuclear events is under general rules of civil liability and rules such as Itlaf (loss), Tasbib (causation), Taqsir (fault)and La-zarar (no damage) in the context of Imamye jurisprudence. Of course, the responsible is basically the one to whom the damage is attributable. Finaly, it is appropriate that the Iranian legislator predict favorable régime and provide special financial fund for compensation of possible injured parties in accordance with necessities and specific requirements related to nuclear energy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • French law
  • International Instruments
  • Iran law
  • Nuclear Damages
  • operator of nuclear facilities
  1. الف) فارسی و عربی

    - کتاب‌ها و مقاله‌ها

    1. 1.        استوبیر، کارلتون، بائر، الک، پلزر، نوربرت و تونهوزر، ولفرام (1388)، حقوق هسته‌ای (ترجمۀ اصلی عباسی)، چ1، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    2. 2.       امام خمینی، سید روح الله (1390ق)، تحریر الوسیلة، ج2، چ2، قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
    3. 3.       امامی، سید حسن (1374)، حقوق مدنی، ج1، چ15، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    4. 4.       انصاری، شیخ مرتضی (1414ق)، رسائل فقهیة، چ1، قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری.
    5. بادینی، حسن، شعبانی کندسری، هادی، رادپرور، سجاد (1391)، مسؤولیت محض؛ مبانی و مصادیق، مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ3، ش 1، بهار و تابستان، ص36-19.
    6. 6.       باریکلو، علیرضا (1385)، مسؤولیت مدنی، چ1، تهران: نشر میزان.
    7. 7.       باریکلو، علیرضا (1392)، مسؤولیت مدنی، چ4، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
    8. بهرامی‌احمدی، حمید (1388)، حقوق مدنی (4)، مسؤولیت مدنی، چ1، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
    9. بهرامی‌احمدی، حمید (1391)، ضمان قهری، مسؤولیت مدنی با مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی و نظام‌های حقوقی، چ1، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    10. 10.      حسینی سیستانی، سید علی (1414ق)، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم: مکتب آیة‌الله العظمى السید السیستانی.
    11. 11.      حسینی مراغی، میرفتاح (1418ق)، العناوین الفقهیة، ج2، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    12. 12.     داراب پور، مهراب (1387)، مسؤولیت‌های خارج از قرارداد، چ1، تهران: انتشارات مجد.
    13. 13.    ژوردن، پاتریس (1382)، اصول مسؤولیت مدنی، با ترجمه مجید ادیب، چ1، تهران: نشر میزان.
    14. 14.    صفایی، سید حسین (1386)، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، چ2، تهران: نشر میزان.
    15. صفایی، سید حسین و حبیب الله رحیمی (1392)، مسؤولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، چ5، تهران: انتشارات سمت.
    16. عمید زنجانی، عباسعلی (1382)، موجبات ضمان، درآمدی بر مسؤو.لیت مدنی و اسباب و آثار در فقه اسلامی، چ1، تهران: نشر میزان.
    17. قبولی درافشان، سیدمحمدمهدی، رضادوست وحید (1391)، نقش اسباب خارجی در مسؤولیت مدنی ناشی از حوادث رانندگی وسایل نقلیه‌ی موتوری زمینی با توجه به آخرین تحولات قانونی (مطالعه­ای تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه)، مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 3، ش 1، بهار و تابستان، ص 110-93.
    18. 18.    کاتوزیان، ناصر (1378)، الزامهای خارج از قرارداد (ضمان قهری)، ج1، چ2، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    19. 19.     کاتوزیان، ناصر (1381)، مسؤولیت ناشی از عیب تولید، چ1، تهران: دانشگاه تهران.
    20. 20.     محقق داماد، سید مصطفى (1406ق)، قواعد فقه، ج 1، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
    21. 21.     مصطفوی، سید محمد کاظم (1417ق)، مائة قاعدة فقهیة، چ3، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    22. 22.    مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیة، ج2، چ3، قم: مدرسة الإمام أمیرالمؤمنین (ع).
    23. 23.   موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیة، ج2، چ1، قم: نشر الهادی.
    24. 24.   موسوى خویى، سید ابو القاسم (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، ج2، چ1، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
    25. 25.   موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1417ق)، هدایة العباد، ج2، قم: دار القرآن الکریم.
    26. 26.    نائینی، محمد حسین (1421ق)، منیة الطالب (تقریرات توسط شیخ موسی خوانساری)، ج3، چ3، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    27. 27.   نراقی، ملا احمد (1417ق)، عوائد الأیام، چ1، بی‌جا: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی.

    - قوانین و مقررات

    1. قانون مسؤولیت مدنی مصوب 1339ش.
    2. آیین‌نامۀ اجرایی‌ حمل‌ و نقل‌ جاده‌ای‌ مواد خطرناک‌ مصوب‌ 22/12/1380 هیئت‌ وزیران.‌
    3. موافقت‌نامۀ‌ بین‌ آژانس‌ بین‌المللی‌ انرژی‌ اتمی‌ و دولت‌ ایران‌ و دولت‌ ممالک‌ متحدۀ امریکا برای‌ اجرای‌ اقدامات‌ تأمینی‌ مصوب‌ 19/4/1348.

    ب) انگلیسی و فرانسوی

    - Books and Articles

    31      Bénabent, Alain (1995), Droit Civil, les obligations, 5 éd., Parsi, Motcherestien.

    32      Birnie, Patricia [et al.] (2009), International Law and The Environment, 3rd Edt., OUP.

    33      Boulanenkov, Vladimir (1999), Main Features of the Convention on Supplementary Compensation for Nuclear Damage – an Overview, in Reform of Civil Nuclear. Liability. International Symposium. Budapest, Hungary, Organised by the OECD Nuclear Energy Agency, pp. 160-170

    34      Busekist, O. Von (2006),A Bridge Between Two Conventions on Civil Liaility for Nuclear Damage: The Joint Protocol Relating to the Application of the Vienna Convention and Paris Convention, Nuclear Law Bulletin, No. 43, pp. 129-153

    35      Dow, James C (1989), Nuclear Energy and Insurance ,1st edn, London, Witherby & Co Ltd.

    36      Fiore, Karine (2008), ‘The Nuclear Limit on the OECD Conventions: an Implicit Subsidy’, Maastricht University.

    37      Harpwood, Vivienne (2009), Modern Tort Law, Routledge- Cavendish, seventh edition.

    38      Mazeauds, Henri, Léon et Jean (1985), Leçons de Droit Civil, T.II, ler Vol, 7 éd. Paris, Motcherestien.

    39      OCDE (2011), Législation nucléaire des pays de l’OCDE et de l’AEN, <https://www.oecd-nea.org/law/legislation/fr/france.pdf>2015/7/19.

    40      Ollier, Pierre D. (1983), Liability for Damage Caused by Things; Nuclear Energy, in: Encyclopedia of comparative law, by Andre Tunc, Volume XI: Torts, Part I, The Hague-Boston, London: Tubingen and Martinus Nijhof Publisher.

    41      Pelzer, Norbert (1999), Focus on the Future of Nuclear Liability Law, 17 (4) Journal of Energy & Natural Resources Law, pp. 332-353.

    42      Radetzki, Marcus (1999), ’Limitation of Third Party Nuclear Liability’, Nuclear Law Bulletin No. 63, pp.7-24.

    43      Sands, Philippe (1988), Chernobil: Law and Communication, Gomer Press.

    44      Schwartz, Julia A. (2010), Liability and Compensation for Third Party Damage resulting from a Nuclear Incident, International Nuclear Law: History, Evolution and Outlook, NEA No. 6934, OECD.

    45      Stoiber, Carlton [et al.] (2003), Handbook on Nuclear Law, Vienna: International Atomic Energy Agency, Chapter11, Nuclear Liability and Coverage.

    46      Tromans, Stephen (2010), Nuclear Law: The Law Applying to Nuclear Installations and Radioactive Substances in its Historic Context, Second Edition, Hart Publishing.

    47      Vanda, Lamm (2002), The International Law of Peaceful Uses of Nuclear Energy, OECD Nuclear Energy Agency.

    48      Weill, Alex et Terré, François (1980), Droit Civil, les obligations, 3º éd., Paris, Dalloz.

    -          Laws and Documents

    49      Code de l'environnement (France).

    50      Code Civil (France).

    51      Loi n° 68-943 du 30 octobre 1968 relative à la responsabilité civile dans le domaine de l'énergie nucléaire.

    52      Loi n° 2006-786 du 5 juillet 2006 autorisant l’approbation d’accords internationaux sur la responsabilité civile dans le domaine de l’énergie nucléaire

    53      Ordonnance n°2012-6 du 5 janvier 2012

    ج) سایت‌ها

    54      http://www.iaea.org/Publications/Documents/Conventions/jointprot_status.pdf>.2015/7/19.

    55      http://www.iaea.org/Publications/Documents/Conventions/supcomp_status.pdf>.2015/7/19.