جنون به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری در حقوق ایران و انگلستان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق جزایی و جرم‌شناسی دانشکدۀ حقوق علوم و سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق جزایی و جرم‌شناسی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

درصورتی که شخصی در حال جنون مرتکب جرم شود، در نظام‌های حقوقی مختلف پذیرفته شده است که برخورد با او در مقایسه با اشخاص دارای سلامتِ روانی باید متفاوت باشد و با لحاظ سایر شرایط، فاقد مسئولیت کیفری شناخته شود. این امر اصولاً در مواردی صدق می‌کند که مرتکب دچار اختلال روانی تام است، نه اختلال روانی نسبی. قانون مجازات اسلامی 1370ش، تفاوتی میان اختلال‌های یادشده قائل نیست و قانون مجازات اسلامی 1392ش نیز باوجود اینکه به‌نوعی این موضوع را مورد توجه قرار داده، در تعیین واکنش نسبت به افراد دچار اختلال نسبی سکوت اختیار کرده است که خود ازجمله نواقصِ رویکرد قانون یادشده به‌شمار می‌آید. همچنین کانون توجه قانون اخیر عبارت است از رفع مسئولیت کیفری در نتیجۀ عارض شدن جنون؛ اما چگونگی احراز جنون، شرایط آن و پاسخ‌های مناسب برای مرتکبانِ مجنون چندان مورد توجه قرار نگرفته‌ است. درمقابل، در نظام حقوقی انگلستان به جنون، هم در قانون موضوعه و هم در رویۀ قضایی توجه شده، شرایط احراز آن مشخص گردیده و درمجموع، دارای تفصیل بیشتری است. بر این اساس، به‌نظر می‌رسد که می‌توان از ابعاد مثبت این رویکرد در نظام حقوقی ایران بهره‌مند شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Insanity as an excuse in Iranian and English law

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mohammad Hoseini 1
  • Amir E’temadi 2
1 Associate Professor, Criminal Law & Criminology, Tehran University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Candidate of Criminal Law and Criminology, Judicial Sciences and Administrative Services University, Tehran, Iran
چکیده [English]

If someone committed a crime while insane, in different legal systems, it is accepted that deal with him should be different from people with mental health and in the case of the existence of other circumstances, he is recognized without criminal responsibility. This is commonly where the wrongdoer suffers from complete mental disorder, not partial mental disorder. The Islamic Punishment Code 1370, does not recognize any differences between the mentioned abnormalities; and although the Islamic Punishment Code 1392 somehow takes into consideration the issue, it is silent in determining response to those experiencing the partial mental disorder which is one of the defects of the aforementioned code. Also the spotlight of the recent Code is removing criminal liability as a result of insanity; and how to find insanity, its terms and appropriate responses for insane wrongdoers is not taken into consideration properly. In contrast, in English legal system, insanity is considered in both statute and case law, its conditions are specified and it is more detailed. On this basis, it seems that it is possible to use the positive aspects of this approach in the Iranian legal system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • crime
  • Criminal Responsibility
  • excusatory condition
  • Insanity
الف) عربی
1. المحقق الحلی، أبوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن (1388ش)، شرائع الإسلام، المجلد الثانی [القسم الرابع]، مع تعلیقات آیه ا... السید صادق الشیرازی، الطبعه الثامنه، بی جا، انتشارات استقلال.
2. الموسوی الخمینی، روح‌الله (بی تا)، تحریر‌الوسیله، جلد چهارم، به انضمام ترجمۀ علی اسلامی، بی چا، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
3. الموسوی الخوئی (1428ق)، مبانی تکمله المنهاج [القضاء و الحدود]، الطبعه الثالثه، قم، مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخوئی.
4. النجفی، الشیخ محمد حسن (1385ش)، جواهر الکلام فی شرح شرائع السلام، جلد 41، الطبعه الخامسه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
ب) فارسی
5. انوری، حسن و دیگران (1388)، فرهنگ فشرده سخن، جلد اول و دوم، چاپ سوم، تهران، انتشارات سخن.
6. بابایی، محمد علی (1390)، جرم شناسی بالینی، چاپ اول، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
7. بهجت، محمد تقی (1385)، جامع المسائل، جلد پنجم، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر آیت الله بهجت.
8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش.
9. خالقی، علی (1388)، آیین دادرسی کیفری، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
10. ______ (1393)، نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
11. دادستان، پریرخ (1389)، روان‌شناسی جنایی، چاپ هشتم، تهران، انتشارات سمت.
12. شکری، رضا و سیروس، قادر (1384)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، چاپ چهارم، تهران، نشر مهاجر.
13. صلاحی، جاوید (1386)، کیفرشناسی، چاپ اول، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
14. علی‌آبادی، عبد‌الحسین (1385)، حقوق جنایی، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، انتشارات فردوسی.
15. قبله‌ای خویی، خلیل (1390)، قواعد فقه (2) [بخش جزا]، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت.
16. گرجی و دیگران (1385)، حدود، تعزیرات و قصاص، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
17. گودرزی، فرامرز و کیانی، مهرزاد (1385)، پزشکی قانونی برای دانشجویان رشته حقوق، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت.
18. میرسعیدی، سید منصور (1386)، مسئولیت کیفری، جلد اول [قلمرو و ارکان]، چاپ دوم، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
19. میرمحمد صادقی، حسین (1386)، چرایم علیه اشخاص، چاپ اول، تهران، نشر میزان.
20. نوربها، رضا (1384)، زمینۀ حقوق جزای عمومی، چاپ چهاردهم، تهران، انتشارات کتابخانۀ گنج دانش.
21. هِرینگ، جاناتان (1392)، مبانی حقوق کیفری انگلستان، ترجمۀ امیر اعتمادی، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل.
22. هیئت پژوهشگران کاوندیش، (1389)، نظام حقوقی انگلستان، ترجمۀ نسرین مهرا، چاپ دوم، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
ج) خارجی
23. Ashworth, Andrew, (2006), Principles of Criminal Law, Fifth Edition, New York, Oxford University Press.
24. Blackwell, Amy Hackney, (2008), The Essential Law Dictionary, First Edition, Illinois, Sphinx Publishing.
25. Childs, Penny, (2005), Criminal Law [Nutcases], Fourth Edition, London, Sweet & Maxwell.
26. Clarkson, CMV, (2005), Understanding Criminal Law, Fourth Edition, London, Sweet & Maxwell.
27. Criminal Law, (2004), [Cavendish Lawcards Series], Fourth Edition, London, Cavendish Publishing Limited.
28. Criminal Procedure (Insanityand Unfitness to Plead) Act 1991.
29. Cross, Noel, (2010), Criminal Law and Criminal Justice, First published, London, SAGE Publications Ltd.
30. Elliott, Catherine and Quinn, Frances, (2010), Criminal Law, Eighth Edition, London, Pearson Education Limited.
31. _________________________________, (2009), English Legal System, Tenth Edition, London, Pearson Education Limited.
32. Fionda, Julia and Bryant, Michael J., (2000), Briefcase on Criminal Law, Second Edition, London, Cavendish Publishing Limited.
33. Fletcher, George P., (1998), Basic Concepts of Criminal Law, New York, Oxford University Press.
34. Ganz, Gabriele, (2001), Understanding Public Law, Third Edition, London, Sweet & Maxwell.
35. Garner, Bryan. A et al, (2009), Black’s Law Dictionary, Ninth Edition, New York, Thomson Reuters.
36. Geary, Roger, (2002), Understanding Criminal Law, First published, London, Cavendish Publishing Limited.
37. Herring, Jonathan, (2002), Criminal Law, Third edition, New York, Palgrave Macmillan.
38.  ________________, (2010), Criminal Law [The Basics], First published, New York, Routledge.
40. Jefferson, Michael, (2009), Criminal Law, Ninth Edition, London, Pearson Education Limited.
41. Law, Jonathan, Martin, Elizabeth A., (2011), A Dictionary of Law, Seventh Edition, New York, Oxford University Press.
42. Mackay, R. D., (2003), Mental Condition Defences in the Criminal Law, New York, Oxford University Press.
43. Molan, Michael, (2001), Sourcebook on Criminal Law, Second Edition, London, Cavendish Publishing Limited.
44. Molan, Mike, (2008), Cases and Materials on Criminal Law, Fourth Edition, New York, Routledge-Cavendish.
45. ____________ et al, (2000), Bloy and Parry’s Principles of Criminal Law, Fourth Edition, London, Cavendish Publishing Limited.
46. Slapper, Gary and Kelly, David, (2010), The English Legal System, Eleventh edition, London, Routledge.
47. Stewart, W. J., (2001), Dictionary of Law, Second Edition, London, HarperCollins Publishers Ltd.
48. Tebbit, Mark, (2005), Philosophy of Law; an Introduction, First Edition, New York, Routledge.